Beklenen Fayda Kuramı ve Genelleştirilmiş Alternatifleri

Bu çalışmada, beklenen fayda kuramının temel aksiyomları ve bu aksiyomların gevşetilmesiyle genelleştirilen başlıca beklenen fayda modelleri ele alınmıştır. Beklenen fayda kuramı, büyük ölçüde optimizasyona dayalı iktisadi karar alma sürecinin matematik üzerinden analizine zemin teşkil etmek üzere kurgulanmış, ancak 1950’lerden itibaren yapılan çok sayıda ampirik çalışma ve deneyler bu kuramın aksiyomları ile uyumsuz gözlemlere işaret etmiştir. Bu çerçevede eleştiriye maruz kalan aksiyomların gevşetildiği ve buna rağmen beklenen fayda kuramının ana iskeletinin korunduğu çok sayıda model geliştirilmiştir. Söz konusu çalışmaların yaklaşım olarak öncü olanları, bu makalede gevşetilen aksiyomlar bazında tasnif edilmiş ve birbirleriyle ilişkileri değerlendirilmiştir. Burada ele alınan aksiyomatik modeller beklenen fayda kuramı üzerine inşa edilmiş çok sayıdaki çalışmaya temel teşkil etmiştir. İktisadi düşünce tarihi bağlamında beklenen fayda kuramının hayatiyetinin devamını sağlayan bu yaklaşımlar hem teorik içerikleri hem de çıkarımları ve kullanım alanları irdelenmiştir. Neticede temel varsayımlarla uyumsuz gözlemleri açıklamaya çalışmış veya terk ettikleri aksiyomların yerine alternatif aksiyomlar geliştirmiş olan bu modellerin, fayda optimizasyonun sağladığı rasyonel karar modelinin farklı bağlamlarda uygulanabilmesinin önünü açtığı gözlemlenmiştir. Bu genelleştirme denemeleri aynı zamanda giderek daha gerçekçi davranış modellerini matematiksel düzleme taşımaktadır.